Napoli küllerinden doğdu, Türk takımı tabelasını değiştirdi: Aynı sorun, farklı çözüm!
Orhan GÜLEK – AJANSSPOR
Futbol alanında muvaffakiyet kadar başarısızlık da oyunun bir modülü. Ancak borç batağına saplanan kulüplerin bu krizle nasıl başa çıktığı, ülkeden ülkeye büyük farklılıklar gösteriyor.
İtalya düşürüyor, Türkiye değiştiriyor
İtalya’da Napoli, Fiorentina ve Parma üzere esaslı kulüpler iflas ettiklerinde federasyonlar bu kulüpleri alt liglere gönderdi, tekrar yapılanma için sıfırdan başlatılan gruplar yıllar süren uğraşla yine doruğa tırmandı. Napoli, 2004’te 3. Lig’den başlarken bugün Serie A şampiyonu.
Aynı yıllarda Türkiye’de emsal krizler yaşayan kulüpler ise çok farklı bir tahlil yolunu tercih etti: isim değiştirmek. Malatyaspor borçlardan boğulunca, evvel Yeni Malatyaspor sahneye çıktı. O da borçlanıp battı. Artık ise Yeşilyurtspor 3. Lig’e yükseldi ve ismini Malatya FK yaptı.
Yeniden doğuş mu, yoksa etik dışı bir sıfırlama mı?
Kulüp kapandı, isim değişti, renk ve armanın mirası sürdü ancak borçlar ve sorumluluklar bir evvelki sayfada kaldı. Aynı ligde, yeni kimlikle, sil baştan üzere.
Bu sistemin yarattığı sorular net: Bu bir yine doğuş mu, yoksa etik dışı bir sıfırlama mı? Avrupa’nın futbol hukukuyla Türkiye’deki “tabela değiştir, devam et” pratikleri ortasındaki uçurum giderek büyüyor.
Türk Futbolunda İsim değişiklikleri ve tekrar başlangıçlar
Gelin artık mevzuyu biraz daha derinden inceleyelim.
Türk futbolunda 2000’lerden bu yana birçok kulüp, isim değişikliğine giderek yahut yeni bir kimlikle sahneye çıkarak varlığını sürdürmeye çalıştı. Bu değişimlerin ardındaki nedenler çoklukla ekonomik problemler (borç batağından kurtulma), belediye dayanağı arayışı, şirket sponsorlukları ya da kulüpler ortası birleşmeler oldu. Bilhassa Anadolu’da borç nedeniyle iflasa sürüklenen esaslı kulüplerin yerine “yeni” isimlerle kurulan gruplar görmek sıklaştı. Aşağıdaki listede, son 20 yılda Türkiye profesyonel liglerinde gerçekleşen muhakkak başlı isim değişiklikleri ve nedenleri özetledim;
Gençlerbirliği OFTAŞ (Ankara) – Yeni ismi; Hacettepe SK
Aynı ilin grubu Gençlerbirliği’ne bağlı görünen OFTAŞ, FIFA baskısı ve etik tartışmalar nedeniyle tarihi Hacettepe ismini aldı. Böylelikle Gençlerbirliği ile organik bağı koparıldı.
İstanbul Bş. Belediyespor – yeni ismi; İstanbul Başakşehir FK
Belediyeden ayrışma: İstanbul Büyükşehir Belediyesi futbol şubesinin özelleştirilip Başakşehir ilçesine periyodu sonucunda isim değişti. Kulüp belediye ismini bırakıp şirket yapısına geçti.
Ankaraspor (BŞB Ankaraspor) – yeni ismi; Osmanlıspor FK
Ankara Büyükşehir’in ekibi, 2014 yılında yeni idarenin tercihiyle Osmanlı mirasını çağrıştıran bir isim aldı. 2020’de ise tekrar Ankaraspor ismine döndü (eski idareye dönüş)
Kayseri Erciyesspor – yeni ismi; Kayserispor (isim takası)
Kayseri Erciyesspor Üstün Lig’e çıkınca, küme düşen Kayserispor’la isim değiş tokuşu yapıldı. Kayserispor ismi Muhteşem Lig’de kalırken, Erciyesspor ismi 1. Lig’de devam etti. Bu atılımla Kayseri kentinin ismi Muhteşem Lig’de kesintisiz kalmış oldu.
Malatya Belediyespor – yeni ismi; Yeni Malatyaspor
Eski Malatyaspor’un iflas sürecine girmesiyle, belediye dayanaklı Malatya Bld. Kulübü “Yeni Malatyaspor” ismini alarak kentin yeni temsilcisi oldu. Malatyaspor’un renklerini/armasını devralıp istikrarlı biçimde Muhteşem Lig’e kadar yükseldi. (TFF, 2012’de bu kulübün ismini tekrar “Malatyaspor” yapma teşebbüsünü, eski kulüp hala mevcut diye reddetti.)
İçel İdmanyurdu (Mersin) – yeni ismi; Yeni Mersin İdmanyurdu
1925’te kurulan tarihe sahip Mersin İdman Yurdu kulübü borçlarla amatöre fikir, evvel “İçel İdmanyurdu” ismiyle bir grup kuruldu, akabinde bu grup 2022’de ismini Yeni Mersin İdmanyurdu yaptı. Böylelikle Mersin futbolu yeni bir şirket kulübüyle profesyonel lige dönüş yaptı.
Aliağa Belediyespor (İzmir) – yeni ismi; Göztepe A.Ş.
2003’te iflas eden Göztepe’nin müsabaka hakları, 3. Lig’deki Aliağa’nın futbol şubesini satın alan işadamı İmam Altınbaş tarafından devralındı. Aliağa takımı direkt Göztepe ismine kavuşarak 3. Lig’de yoluna devam etti. Bu sayede Göztepe kulübü birkaç yıl içinde yine üst liglere dönebildi.
Tire 1922 Spor (İzmir) – yeni ismi; Bucaspor 1928
Süper Lig görmüş Bucaspor, borç yüzünden amatöre fikir, Tire 1922’nin hakları Buca ilçesine taşındı. Evvel “1928 Bucaspor” ismi kullanıldı, akabinde TFF onayıyla Bucaspor 1928 ismini aldı. Kardeş kulüp Bucaspor’un borçları nedeniyle kapanma noktasında olması bu değişimi zarurî kıldı.
Türkiye’de sayısız örnekler var!
Türkiye’de bunun üzere sayısız örnek bulunmaktadır. Örneğin Çanakkalespor → Çanakkale Dardanelspor, Rizespor → Çaykur Rizespor, Siirt Jetpaspor (Siirt Köyhizmetlerispor’dan) üzere sponsorluk kaynaklı değişimler 2000’ler başında yaygındı. Kimi kulüpler tekraren isim değiştirerek adeta “kurumsal kimlik avcılığı” yaptı:
Örneğin Ankara Şekerspor, bir periyot sponsorlukla “Turanspor” ismini alıp sonra tekrar değiştirdi; Şekerspor tarihî süreçte Gençlik Hilal, Şeker Hilal, Etimesgut Şekerspor üzere birçok isim kullandı. Tarsus Antrenman Yurdu, liderinin kendi soyadını eklemesiyle T.İ.Y. Erkutspor ismini alıp renklerine bile müdahale etti (sonradan eski ismine dönüldü).
En çarpıcı örnek Malatyaspor
Bazı kent ekipleri için isim değişikliği, büsbütün yine doğuş manasına gelmektedir. Bunun en çarpıcı örneği Malatya’dır. 1980’lerin parlayan kulübü Malatyaspor, Süper Lig geçmişine karşın 2010’larda borç batağına saplanarak amatöre kadar düştü. Bunun üzerine Malatya Belediyesi’nin alt lig ekibi Malatya Belediyespor, 2010’da ismini Yeni Malatyaspor olarak değiştirip sarı-kırmızılı Malatyaspor’un yerini doldurdu. Yeni Malatyaspor, eski Malatyaspor’un renklerini ve armasını benimseyerek başladı; kısa müddette 2. Lig’den çıkıp 2017’de Muhteşem Lig’e yükseldi ve Avrupa kupalarında dahi uzunluk gösterdi. Ne var ki “yeni” kulüp de birebir girdaba kapıldı: 2023 itibariyle 744 milyon TL borç açıklayan Yeni Malatyaspor, puan silme cezalarıyla 2. Lig’e düştü ve fiilen iflas bayrağını çekti. Malatya futbolu bir defa daha ortada kalınca, bu kere Malatya Yeşilyurtspor kulübü 2023’te 3. Lig’e çıkıp ismini Malatya FK olarak değiştirerek bayrağı devralmaya hazırlanıyor. Yani Malatya’da 15 yıl içinde üçüncü defa yeni bir kulüp, eskisinin küllerinden doğuyor.
Kocaelispor ezberleri bozdu
Benzer biçimde Bucaspor, Sakaryaspor, Eskişehirspor üzere taraftarı güçlü kulüpler de borç sarmalına girince, birtakım kesitler “yeni kulüp kuralım” fikrini ortaya attı. Bucaspor topluluğu bunu gerçekleştirip Bucaspor 1928 AŞ ile yoluna devam etti; fakat Sakarya ve Eskişehir üzere kentlerde büyük taraftar kümeleri, yeni ekip yerine mevcut kulübün borçlarıyla gayret ederek yaşatılmasını savundular. Hakikaten Kocaelispor bu yolla ayakta kalabilmiş bir istisnadır – iflasın eşiğinden dönüp borç temizleyerek tekrar 1. Lig’e çıkmayı başardı.
Avrupa’da kulüp iflasları: Napoli, Fiorentina, Parma örnekleri
Türk futbolundaki bu kaotik yine yapılanma tablosunun karşısında, Avrupa’nın üst seviye liglerinde de 2000’lerden sonra kimi esaslı kulüpler iflas edip tekrar doğmak zorunda kaldı. Lakin Avrupa’daki uygulamalarda, kulüpler genelde yeni isimle ve daha alt liglerden başlama cezasıyla yola devam ediyor. İtalya bunun en dikkat cazibeli örneklerini sunuyor:
Napoli: İflastan Serie A şampiyonluğuna
Napoli, 1980’lerde Maradona’yla yaşadığı şampiyonlukların akabinde 2000’li yıllarda derin bir mali krize girdi. 2004 yazında yaklaşık 70 milyon Euro borçla iflas eden kulüp, Serie B’deki lisansını kaybetti. İtalyan Futbol Federasyonu’nun özel uygulaması sayesinde kentte yeni bir şirket kurularak kulüp Serie C1’den tekrar başlatıldı.
Film imalcisi Aurelio De Laurentiis’in kurduğu “Napoli Soccer” isimli yeni yapılanma, birinci döneminde C1’de kalmasına karşın birkaç yıl içinde yükselişe geçerek 2007’de Serie A’ya geri döndü. Kısa mühlet içinde eski ismi ve armasını da geri alan kulüp, UEFA nezdinde “yeni bir takım” sayıldığı için birinci yıllarda Avrupa kupalarına iştirakte birtakım kısıtlamalara takıldı.
Ancak bu tekrar yapılanma, spor kamuoyu tarafından kulübün “küllerinden doğuşu” olarak kabul edildi. 2023’te gelen Serie A şampiyonluğu, bu uzun seyahatin taçlanmasıydı.
Fiorentina: Tabana vuruş ve Floransa’nın sessiz devrimi
2002 yazında 22 milyon Euro borçla iflas eden Fiorentina ise, İtalya Futbol Federasyonu tarafından profesyonel liglere alınmadı. Kulüp büsbütün kapandı. Akabinde iş insanı Diego Della Valle’nin kurduğu Florentia Viola, Serie C2’den seyahate başladı.
İlk döneminde şampiyon olan grup, bir yıl sonra özel müsaadeyle direkt Serie B’ye alındı ve kısa müddette eski ismini ve formasını geri kazandı: ACF Fiorentina. Lakin UEFA nezdinde yeni bir kulüp sayıldığı için Avrupa kupalarında eski muvaffakiyetlerinin puanlarını kullanamadı.
Bugün hâlâ İtalya’nın “Zümrüdüanka kulübü” olarak anılıyor: büsbütün yanıp yine doğdu, ancak eski borçlarını küllerinde bıraktı.
İtalya dışında Avrupa: Şirket kurtar, kulübü yaşat
İtalya dışındaki büyük liglerde iflaslar daha hudutlu yaşandı. İngiltere ve İspanya üzere ülkelerde vergi borcuna giren kulüplerin idaresine el konulsa da, birçok vakit alacaklılarla mutabakat sağlanıp tıpkı kulüp yapısıyla yola devam edildi. Örneğin Leeds United, 2007’de iflas sürecine girse de yine yapılandırıldı ve küme düşmeden kurtarıldı.
Rangers: Bir kulüp, iki kimlik
Ancak İskoçya, değişik bir örnek sundu. Glasgow Rangers, 2012’de vergi borcu nedeniyle tasfiye edilince yeni bir şirket tarafından devralındı ve federasyon tarafından direkt en alt lig olan 4. düzeyden başlatıldı.
Şampiyonluklar ve taraftar gücüne karşın Rangers, UEFA tarafından “yeni kulüp” olarak kabul edildi ve Avrupa kupalarına katılamadı. İskoçya Futbol Federasyonu ise tarihî muvaffakiyetlerini tanımaya devam etti. Bu durum “aynı kulüp, yeni şirket” anlayışının tartışmalı bir örneği olarak kayıtlara geçti.
Sonuç: Tabela değişiyor, sorun değişmiyor
Türk futbolunda borçtan kaçmak için isim değiştirmek, adeta sistemin bir modülü haline geldi. Kulüp batıyor, yeni bir isimle aynı ligde devam ediliyor. Bu sayede borçlar unutuluyor, sorumlular hesap vermiyor, mağdurlar ise sessizce kenara çekiliyor.
UEFA’nın mali kriterleri bu çeşit hareketlerle devre dışı kalıyor. Yeni kulüp, eski borçtan muaf; alacaklılar ortada. Rekabet eşitliği bozuluyor, sportif adalet yara alıyor.
Gaziantep FK üzere örneklerde UEFA, geçmiş temasları araştırmak zorunda kaldı. Fakat sistemde önemli açıklar var. Avrupa’da kulüpler iflas ettiğinde düşüyor, tekrar çıkmak için ter döküyor. Türkiye’de ise tabela değişip yola devam ediliyor.
Bana nazaran bu tablo, kurumsal kültür eksikliğinin bir sonucu. Kalıcı altyapılar yerine günü kurtaran tahliller tercih ediliyor. Bu da kulüplerin gelenek hissini ve marka kıymetini zedeliyor.
Sonuç net: Bugün “yeni” diye kurulan kulüpler, yarının borç krizine aday olabilir. Birebir kıssa, yalnızca öteki bir isimle tekrar sahneye çıkabilir.
Gerçek kurtuluş; isim değiştirmekte değil, zihniyet değiştirmekte.
